Terug naar Kosovo #1: de aanleiding

‘Terug naar Kosovo’ wordt een documentair verslag over hoe Kosovo-veteraan Andries Boneschansker na bijna 20 jaar weer voor het eerst naar Kosovo terugkeert. Andries heeft in het kader van UNMIK aan vredesmissies meegedaan tijdens en vlak na de Kosovo-oorlog en heeft enorm veel werk verzet in de wederopbouw van het door bombardementen kapot geschoten Kosovo. Na zijn laatste uitzending werd Andries gediagnosticeerd met PTSS, waar hij na al die jaren nog steeds in meer en mindere mate last van heeft.

In 2017 heb ik met hulp van het Vfonds de voorstelling ‘Don’t Shoot the Pianoplayer’ gemaakt. Deze voorstelling ging over de val van Srebrenica, een groot trauma voor de Nederlandse deelname aan de oorlog op de Balkan, eind jaren negentig. De voorstelling vertelde het verhaal van soldaat Nico die moest kampen met de gevolgen van zijn deelname aan deze oorlog. In aanloop naar deze voorstelling heb ik diverse gesprekken gevoerd met verschillende veteranen die aan deze oorlog hadden deelgenomen, waaronder ook met Andries. Zijn verhaal heeft voor een belangrijk deel als voorbeeld gediend voor het verhaal van soldaat Nico in de voorstelling.

Toen de voorstelling afgelopen januari tot en met maart door Nederland op tournee ging, heb ik Andries gevraagd of hij misschien interesse had om een nagesprek bij de voorstelling te faciliteren. Andries had al meerdere keren aangegeven dat hij het heel belangrijk vond en vindt dat het verhaal van Nico verteld wordt om mensen een idee te geven wat daar in het voormalige Joegoslavië is gebeurd. Hij reageerde dan ook meteen enthousiast op mijn verzoek en is vrijwillig met alle voorstellingen die we gespeeld hebben meegegaan en heeft daarbij aansluitend met het gehele publiek nagesprekken gevoerd.

Deze nagesprekken waren zeer bijzonder en ingrijpend. Het publiek had zojuist een theatrale weergave van dit conflict gezien en werd nu meteen geconfronteerd met de werkelijke versie van Andries. Dit zorgde voor mooie gesprekken met andere veteranen die in het publiek zaten, maar ook met ouders van militairen, met jonge mensen die nadachten over een loopbaan bij defensie en met ander geïnteresseerd publiek.

Het belangrijkste wat voor ons als makers naar voren kwam bij deze gesprekken was dat men eigenlijk zo weinig weet heeft over dit grootste Europese conflict na WOII. Jonge mensen hebben er soms nog nooit over gehoord, of heel summier bij één lesje geschiedenis. En veel andere mensen gaven aan dat er relatief zo weinig aandacht is voor deze oorlog. Iedereen kan een verhaal vertellen waarom het goed is om WOII te herdenken. We hebben allemaal daar wel een aanknopingspunt bij waarom dat voor ons persoonlijk belangrijk is. Maar sindsdien zijn er alweer zoveel meer conflicten geweest waar Nederland direct of indirect een rol in heeft gespeeld. Het is goed dat in het kader van 75 jaar vrijheid daar ook aandacht aan wordt besteed in het herdenken daarvan.

‘Terug naar Kosovo’ wordt een documentair verslag over de terugkeer van Andries naar het gebied waar hij tijdens zijn laatste uitzending gewerkt heeft. Niet als militair, maar als burger, uitgezonden door het Ministerie van Justitie, werkte hij aan de wederopbouw van het justitiële systeem in het kleine landje. We doen dit door langs te gaan bij verschillende plekken die voor Andries belangrijk zijn geweest tijdens deze uitzending. Zo gaan we o.a. naar het Merelveld waar hij met één nederlandse collega en verder lokaal personeel woonde en werkte. We vertellen over de geschiedenis van het Merelveld en hoe dat al sinds 1389 een plek is die tot op heden invloed heeft op het nog alsmaar voortdurende conflict op de Balkan.

We gaan ook langs bij medewerkers van Andries waar hij contact mee gehouden heeft. Zijn tolk, een teamleider en een naaste medewerkster die in 2000 naar Nederland vertrok om met haar verloofde een leven in Amsterdam op te bouwen. Haar vader had Andries gevraagd of hij in Nederlandse een beetje op haar wilde passen. Zij is onder het toeziend oog van Andries in Nederland getrouwd en sinds twee jaar is ze weer terug in Pristina. Haar man volgt binnenkort. Het weerzien aldaar zal veel herinneringen losmaken en ook veel vertellen over de nasleep die de oorlog voor hen heeft gehad.

Van deze en andere ontmoetingen maakt theatermaker Yorick Zwart een documentair verslag. Yorick begeleidt Andries tijdens deze reis en draagt zorg voor de interviews. De geluidsopnames en ook de beeldopnames worden verzorgd door Catalijne Janssen. Deze opnames zullen bij terugkeer in Nederland i.s.m. radiomaker Misha Koole gemonteerd worden tot een serie podcast-uitzendingen, alsmede ook een korte beelddocumentaire over de reis. We gaan in gesprek met verschillende organisaties zoals de VPRO en diverse podcast platforms voor uitzendingen. Die uitzendingen willen we doen in het kader van 75 jaar Vrijheid.

75 jaar Vrijheid

De Kososvo missie is een vredesmissie geweest waar Nederland actief aan deelgenomen heeft. En zoals al eerder gezegd, hebben wij tijdens de tournee van de voorstelling Don’t Shoot the Pianoplayer een enorme behoefte opgemerkt bij het publiek naar verhalen over o.a. deze oorlog. Velen van ons weten wel dat daar iets gebeurd is, maar wat precies en welke impact dat heeft gehad voor het land, de regio, maar ook voor Europa, dat is iets dat niet wijdverbreid bekend is. Daarom willen we deze serie podcast maken in het kader van 75 jaar Vrijheid. Juist nu is er een aanleiding om aan deze wens gehoor te geven en hierover te vertellen.

Met deze podcast en documentaire willen we de missie in Kosovo een gezicht geven. We willen vertellen over de geschiedenis van het conflict op de Balkan en vooral de verhalen vertellen over de Kosovo-oorlog en ook de nasleep ervan een platform bieden. De Balkan zal altijd een onrustig gebied blijven. Door de geografische ligging en de botsing van verschillende culturen en religies zal het altijd een brandhaard blijven, waar maar iets hoeft te gebeuren of het is weer hommeles. Maar door goed zorg te dragen over de herdenking van o.a. de Kosovo-oorlog kunnen we meehelpen in een bredere bewustwording bij mensen van deze brandhaard en op die manier hopen dat het besef aanwezig blijft en ook zal groeien dat we ook deze oorlog nooit mogen vergeten.

Human Inc.

Deze podcast en documentaire worden gemaakt in het kader van Human Inc, een project van theatermaker Yorick Zwart. Human Inc. is een serie theatervoorstellingen die gaat over hoe grote internationale overheden en bedrijven invloed hebben op het individu. Deel 1 in deze serie gaat over oorlog met o.a. de voorstelling Don’t Shoot the Pianoplayer. Hierin zien we hoe een grote internationale instantie als de NAVO enorme invloed heeft op een soldaat die uitgezonden wordt naar een conflictgebied en vervolgens de rest van zijn leven te kampen heeft met de gevolgen van deze uitzending.

Op dit moment zijn we bezig met het maken van deel 2 dat gaat over Privacy: de voorstelling ‘Harry in Wonderland’. In dit deel komt op een hele andere manier de invloed van grote internationale bedrijven en overheden aan bod, namelijk in de vorm van bedrijven als Google, Facebook en Amazon die constant inbreuk doen op eenieders privacy zonder dat je daar als individu zelf invloed op hebt. Deze zomer was een korte versie van de voorstelling te zien op reizend theaterfestival De Parade en vanaf 2020 zal de avondvullende versie op tournee gaan.

Human Inc. organiseert naast het maken van theatervoorstellingen ook debatavonden over de verschillende onderwerpen in de serie. Zo hebben we voor deel 2: Harry in Wonderland debatten met verschillende cyber-experts. Voor deel 1: Don’t Shoot the Pianoplayer hebben we via deze debatten gesprekken gevoerd met verschillende veteranen. Ook organiseren we nagesprekken bij de voorstellingen en zijn we constant op zoek naar manieren hoe het debat over deze thema’s gaande te houden. Eén van die manieren is het maken van deze podcast-serie en mini documentaire.

Met ‘Terug naar Kosovo’ wil Human Inc. zorg dragen dat het verhaal dat verteld is in de theatervoorstelling Don’t Shoot the Pianoplayer, blijvend verteld kan worden door middel van iets tastbaars na te laten. Door deze serie podcast-uitzendingen zal dat verhaal altijd te beluisteren zijn en hopelijk mede zorg dragen voor de herdenking van één van de grootste conflicten sinds WOII op Europese bodem.